تأثیر مدل تعالی سازمانی در بهبود مدیریت HSE در سازمانهای پروژه محور

تأثیر مدل تعالی سازمانی در بهبود مدیریت HSE در سازمانهای پروژه محور

چکیده :

در این تحقیق، تأثیرگذاری مدل تعالی سازمانی بر بهبود مدیریت سلامت، ایمنی، و محیط زیست (HSE) در سازمانهای پروژه محور مورد بررسی واقع شده است.

این متن با بیان اهمیت حوزه HSE در پروژه‌ها و ارتباط آن با پایداری سازمان، نیازمندی‌ها و چالش‌های مدیریتی را مطرح نموده و با بهره‌گیری از به‌روزترین منابع و تحقیقات جاری، یک چارچوب جامع ارائه داده است. این چارچوب، نقش مدل تعالی سازمانی در بهبود عملکرد HSE را بررسی کرده و با بهره‌گیری از نکات بدست آمده، به نقد نیازمندی‌های مدرن برای مدیریت HSE پروژه‌های پیچیده پرداخته و انتخاب مدل تعالی سازمانی را به عنوان یک چارچوب کارآمد در بهبود HSE توجیه کرده است.

در پایان، با تأکید بر اهمیت محورهای اصلی اعتزام به استانداردهای ایمنی، آگاهی کارکنان، و بهینه‌سازی فرآیندها، نشان داده شده است چگونه این اصول می‌توانند به بهبود مدیریت HSE در سازمانهای پروژه محور کمک نمایند.

Abstract:

In this study, the impact of the organizational excellence model on enhancing Health, Safety, and Environment (HSE) management in project-based organizations will be investigated. The text underscores the significance of the HSE domain in projects and its correlation with organizational sustainability, requirements, and managerial challenges. Furthermore, by leveraging the latest resources and current research, a comprehensive framework is presented to examine the role of the organizational excellence model in improving HSE performance. Ultimately, by utilizing the insights gained, it critically evaluates the modern requirements for managing HSE in complex projects and justifies the selection of the organizational excellence model as an effective framework for HSE improvement. In conclusion, with an emphasis on the importance of core principles such as commitment to safety standards, employee awareness, and process optimization, it demonstrates how these principles can contribute to enhancing HSE management in project-based organizations.

مقدمه:
پروژه‌های مدرن با چالش‌ها و پیچیدگی‌های خود، نیازمند رویکردهای مدیریتی جدید و موثر در زمینه سلامت، ایمنی، و محیط زیست هستند. مدل تعالی سازمانی به عنوان یک چارچوب توانمند که از اصول رهبری تعالی، مشارکت کارکنان، و بهبود مداوم پشتیبانی می‌کند، می‌تواند به بهبود مدیریت HSE کمک کند. مدیریت HSE به مجموعه فعالیت‌ها و استراتژی‌هایی اطلاق می‌شود که به بهبود سلامت، ایمنی، و حفاظت از محیط زیست در سازمانها اختصاص دارد. این فرایند (HSE) امری اساسی در پروژه‌های مختلف است که تأثیر مستقیم بر پایداری و موفقیت سازمان دارد. در این مقاله، نقش مدل تعالی سازمانی در ارتقاء عملکرد HSE در سازمانهای پروژه محور مورد بررسی قرار گرفته است.
همچنین، بررسی‌ها حاکی از این است که پیاده‌سازی مدل تعالی سازمانی در سازمانهای پروژه محور می‌تواند منجر به افزایش آگاهی در حوزه HSE، تعهد به استانداردهای ایمنی، و بهبود فرآیندهای ایمنی شود. بنابراین، در این متن کوشش شده است تا به تفصیل به نقش این مدل در بهبود مدیریت HSE پرداخته و با تاکید بر منابع به‌روز، ارتقاء مفاهیم را بررسی می‌کند.
مدل تعالی سازمانی:
مدل تعالی سازمانی به‌عنوان یک چارچوب منحصر به فرد و یک فرآیند تکاملی برای بهبود عملکرد سازمان از اصول اساسی تشکیل شده است که در جهت ارتقاء عملکرد و کیفیت سازمان از آن استفاده می‌شود. این مدل اشاره دارد به: (منبع ۱: Deming, W. E., 2018;).
رهبری تعالی: نقش رهبران در ایجاد فرهنگ سازمانی ایمن و پیشرفته.
مشارکت کارکنان: جلب نظرات و مشارکت فعّال کارکنان در فرآیندها.
بهینه‌سازی فرآیندها: به‌کارگیری روش‌ها و فرآیندهای بهینه برای حداکثرسازی بهره‌وری.
بهبود مداوم: تمرکز بر بهبود مستمر عملکرد سازمان) منبع ۲: . (Covey, S. R., 2019
مدیریت HSE:
مدیریت HSE به ارتقاء سلامت، ایمنی، و حفاظت از محیط زیست در سازمانها اشاره دارد. این شامل تدابیر پیشگیرانه، آموزش‌های ایمنی، برنامه‌ریزی مدیریت حوادث، و اجرای استانداردهای محیطی متناسب با فعالیت‌های سازمانی می‌شود.این مفهوم از سه مفهوم اصلی تشکیل شده است:
سلامت (Health):
تعریف: حفظ و بهبود وضعیت فیزیکی و روانی کارکنان در سازمان. این شامل پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقاء سلامت کارکنان، و ارائه خدمات بهداشتی مورد نیاز می‌شود.
ایمنی (Safety):
تعریف: حفاظت از کارکنان در برابر خطرات و حوادث محتمل در محیط کار. این شامل اجرای استانداردها و فرآیندهای ایمنی، ارائه آموزش‌های ایمنی، و ایجاد فرهنگ ایمنی در سازمان است.
حفاظت از محیط زیست (Environment):
تعریف: حفاظت از محیط زیست در جریان فعالیت‌ها و پروژه‌های سازمان. این شامل مدیریت پسماندها، کاهش اثرات منفی بر محیط زیست، و پیشگیری از آلودگی و تخریب محیط زیست می‌شود (منبع ۳ : ISO 45001:2021)..
لزوم مدیریت HSE در سازمانهای پروژه محور:
سازمانهای پروژه محور، به عنوان محیط‌هایی که به صورت موقت برای انجام پروژه‌ها و فعالیت‌های خاص شکل می‌گیرند، با چالش‌ها و خطرات منحصر به فردی مواجه هستند. بنابراین، مدیریت HSE در این سازمان‌ها بر اساس استانداردها، فرآیندها، و رویکردهای خاص به منظور حفظ سلامت و ایمنی کارکنان، محیط زیست، و کاهش خطرات و حوادث طراحی و اجرا می‌شود. این اقدامات نقش مهمی در افزایش بهره‌وری، پایداری، و ارتقاء سطح اعتماد عمومی در ارتباط با سازمانهای پروژه محور ایفا می‌کنند(منبع ۳ : ISO 45001:2021).
چالشهای مدیریت HSE در سازمانهای پروژه محور:
مدیریت HSE (سلامت، ایمنی و محیط‌زیست) در سازمان‌های پروژه محور با چالش‌ها و مسائل خاص خود روبرو است. در زیر به برخی از این چالش‌ها اشاره شده است:
• تعهد به استانداردهای HSE:
اجبار به رعایت استانداردهای سلامت، ایمنی و محیط‌زیست ممکن است در محیط پروژه‌ای با زمان و هزینه‌های محدود، چالش‌هایی ایجاد کند.
• پیچیدگی پروژه‌ها:
برخی پروژه‌ها به دلیل پیچیدگی‌های فنی، شرایط جغرافیایی یا ابعاد بزرگ، مدیریت HSE را دشوارتر می‌کنند.
• تغییرات در محیط کار:
تغییرات ناگهانی در محیط کار، مانند شرایط جوی، مشکلات فنی یا تغییرات در برنامه پروژه، ممکن است به چالش‌های ایمنی و سلامت کارکنان منجر شود.
• مدیریت تأمین کنندگان و زیرپیمانکاران:
اطمینان از اینکه تمام تأمین‌کنندگان و زیرپیمانکاران نیز به استانداردهای HSE پایبند هستند، چالش‌های مدیریتی خاص خواهد داشت.
• آموزش و آگاهی:
اطمینان از آگاهی و آموزش کافی کارکنان در زمینه‌های HSE می‌تواند چالشی باشد، به‌ویژه در پروژه‌هایی که نیروی کار بسیاری را در برمی‌گیرند.
• مدیریت ریسک:
تشخیص و مدیریت ریسک‌های مرتبط با سلامت، ایمنی و محیط‌زیست نیاز به یک رویکرد سیستماتیک و هماهنگ دارد.
• تعامل با جامعه محلی:
پروژه‌ها ممکن است تأثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر جامعه محلی داشته باشند. تعامل موثر با جامعه و مدیریت انتظارات آن نیز یک چالش مهم است.
• نظارت و اجرای استانداردها:
اجرای مداوم استانداردهای HSE و نظارت مؤثر بر روی این اجرا، یکی از چالش‌های اصلی مدیریت HSE در پروژه‌ها است.
برای مواجهه با این چالش‌ها، سازمان‌های پروژه محور باید برنامه‌ها و فرآیندهای مناسبی برای مدیریت HSE پیاده کنند و تمرکز خود را بر توسعه یک فرهنگ ایمنی و مسئولیت‌پذیری در سازمان تقویت کنند.
تأثیر مدل تعالی در مدیریت HSE:
پیاده‌سازی مدل تعالی سازمانی می‌تواند منجر به افزایش آگاهی در حوزه HSE، تعهد به استانداردهای ایمنی، و بهبود فرآیندهای ایمنی شود. این تحقیق نشان می‌دهد که سازمانهای پروژه محور با انعطاف‌پذیری و پذیرش مدل تعالی، بهبود چشمگیری در ایمنی و سلامت کارکنان خود را تجربه خواهند کرد.
این مدل افراد را به مشارکت فعّال در فرآیندها ترغیب می‌کند و با بهینه‌سازی فرآیندها و توجه به بهبود مداوم، فرهنگ ایمنی را به‌طور کلان تقویت می‌کند. همچنین، تأثیر این مدل در کاهش حوادث و حوادث کاری، بهبود عملکرد تیم‌ها در مواقع اضطراری، و ارتقاء مسئولیت پذیری در اجرای استانداردهای HSE قابل مشاهده است.
نمونه های استقرارساختار و پیاده سازی مدیریت HSE با بهره گیری از مدل تعالی سازمانی:
تعداد زیادی از شرکت‌های بین‌المللی در زمینه مدیریت HSE فعالیت دارند. برخی از معروف‌ترین شرکت‌هایی که به مدیریت HSE توجه ویژه دارند عبارتند از:
شل (Shell): شرکت نفت و گاز هلندی-بریتانیایی.
اِکسون‌موبیل (ExxonMobil): یکی از بزرگترین شرکت‌های نفت و گاز جهان.
بی‌پی (BP): شرکت بریتانیایی نفت و گاز.
توتال (Total): یک شرکت نفت و گاز فرانسوی.
چوب (Chevron): یکی از بزرگترین شرکت‌های نفت و گاز جهان.
این نمونه‌ها تنها نمایندگانی از شرکت‌هایی هستند که به مدیریت HSE با استفاده از مدل‌های تعالی سازمانی می‌پردازند. روش تحقق موضوع در شرکت شل در راستای تنویر چگونگی اجرای مدیریت HSE با مدل تعالی سازمانی، در ادامه بررسی می گردد.
اجرای مدیریت HSE در شرکت شل :
مدیریت HSE یکی از جوانب حیاتی در هر سازمان است، به خصوص در صنایعی که با خطرات مرتبط با ایمنی و محیط زیست سروکار دارند، مانند صنعت نفت و گاز که شرکت شل در آن فعالیت دارد.
در مدل تعالی سازمانی، ارتباط و تعامل بین مختلف بخش‌های یک سازمان و تمرکز بر بهبود مداوم به منظور دستیابی به عملکرد بالاتر از جمله اصول اساسی است. برخی از مفاهیم کلیدی مدل تعالی شامل رهبری توجه‌محور، مشارکت کارکنان، توسعه فرهنگ کیفیت و بهبود مستمر می‌شوند. این شرکت با بهره گیری از اطلاعات و گزارش‌های سالانه شرکت، صفحات و گزارش گیری های بر خط(Online) HSE در سامانه شبکه و سایت شرکت، یا اخبار رسمی شرکت، نتایج ممیزی های برخط و همچنین مصاحبه‌ها و گفتگوهای مدیران ارشد شرکت ممکن است حاوی اطلاعات مفیدی باشد، داده های مورد نیاز برای تعریف و انتخاب ابزار تحلیلی جمع آوری می نماید. به منظور اجرای مدیریت HSE در چارچوب مدل تعالی سازمانی، ممکن است شرکت‌ها از ابزارها و روش‌های مختلفی استفاده کنند، که ابزار شرکت شل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
پیشرفته سازی فرهنگ ایمنی و محیط زیست:
 توسعه یک فرهنگ که ایمنی و محیط زیست را به عنوان ارزش‌های اساسی در سازمان ترویج می‌دهد.
 ارتقاء آگاهی کارکنان در مورد خطرات و راه‌های کاهش آنها.
مدیریت ریسک:
 تعیین و ارزیابی ریسک‌های مرتبط با سلامت، ایمنی و محیط زیست.
 اجرای برنامه‌های کنترل ریسک و پیگیری آنها.
آموزش و آگاهی:
 ارائه آموزش‌های منظم به کارکنان در زمینه ایمنی و محیط زیست.
 تشویق به مشارکت در برنامه‌های آموزشی.
پایش و ارزیابی عملکرد:
 پیشرفت مستمر در پایش و ارزیابی عملکرد HSE.
 اعمال تغییرات و بهبودها بر اساس نتایج ارزیابی.
رهبری توجه‌محور:
 ترویج نقش رهبران در تشویق به رفتارها و تصمیم‌گیری‌های مثبت در زمینه HSE.
 ارتقاء تفاهم و پشتیبانی از مدیریت HSE توسط تیم اجرایی(وبسایت رسمی شرکت)
نقاط ضعف شیوه‌های مدیریت HSE و نقش مدل تعالی در بهبود نقاط ضعف:
شیوه مدیریت HSE همانند سایر شیوه های مدیریتی می تواند در کنار برتری‌ها دارای نقاط ضعف نیز باشد که گاه از اثر بخشی این شیوه می کاهد. از اینرو مدل تعالی سازمانی بعنوان یک ابزار قدرتمند قادر است نکات ضعف این روش را سامان بخشد. در ادامه به مهمترین نکات ضعف و نقشی که مدل تعالی سازمانی در ارتباط با موضوع می تواند ایفا نماید بر شمرده خواهد شد:
• عدم مشارکت کارکنان:
نقطه ضعف: بسیاری از شیوه‌های مدیریت HSE به صورت مرکزی و بدون مشارکت فعّال کارکنان اجرا می‌شوند.
نقش مدل تعالی: مدل تعالی از مشارکت فعّال کارکنان به عنوان یک اصل اساسی پشتیبانی می‌کند. این اصل باعث توسعه فرهنگی می‌شود که افراد احساس می‌کنند نقش مهمی در بهبود ایمنی و محیط زیست دارند.
• نقص در تدابیر پیشگیرانه:
نقطه ضعف: برخی سیستم‌های مدیریت HSE تمرکز خود را بر رفع مشکلات پس از وقوع حادثه قرار داده و تدابیر پیشگیرانه را دست کم گرفته‌اند.
نقش مدل تعالی: این مدل با تأکید بر بهینه‌سازی فرآیندها، توسعه راهکارهای پیشگیرانه و افزایش آگاهی افراد در زمینه ایمنی ترویج می‌دهد.
• نقض استانداردهای HSE :
نقطه ضعف: گاهی اوقات، شرکت‌ها در پیاده‌سازی نقض‌هایی از استانداردهای HSE مواجه می‌شوند.
نقش مدل تعالی: مدل تعالی با تأکید بر رهبری تعالی، به مسئولانه در اجرای صحیح استانداردها و ایجاد فرهنگی از احترام به قوانین HSE تشویق می‌کند.
• تدابیر غیرفعّال در مواقع اضطراری:
نقطه ضعف: برخی سازمان‌ها در تدابیر مواقع اضطراری به صورت غیرفعّال عمل می‌کنند.
نقش مدل تعالی: این مدل با ایجاد فرهنگی از ایمنی در مواقع اضطراری، طراحی آزمون‌های مواقع اضطراری، و آموزش به تیم‌ها برای مدیریت بهتر در شرایط فوری، این نقاط ضعف را بهبود می‌بخشد.
• کاهش آگاهی از مخاطرات:
نقطه ضعف: گاهی اوقات کارکنان از مخاطرات و پتانسیل خطرات کمتر آگاهی دارند.
نقش مدل تعالی: مدل تعالی با توجه به مشارکت کارکنان در فرآیندها و ایجاد فرهنگی از اطلاع‌رسانی مداوم، به افراد اطلاعات لازم را فراهم می‌کند.
موانع استقرار مدل تعالی سازمانی با رویکرد مدیریت HSE در سازمانهای پروژع محور:
مستقر کردن مدل تعالی در مدیریت سلامت، ایمنی، و محیط زیست (HSE) در سازمانهای پروژه محور ممکن است با چندین موانع مواجه شود. در زیر، به برخی از این موانع اشاره می‌شود:
۱٫ پذیرش ناکافی:
برخی از کارفرمایان و کارکنان ممکن است نتوانند اهمیت کافی را به مدل تعالی برای HSE اختصاص دهند. بطور کلی نمی توانند به سیستم وفادار بمانند.
راه حل: آگاه‌سازی کافی درباره مزایا و اهمیت اجرای مدل تعالی و ارائه آموزش‌های لازم می‌تواند این موانع را کاهش دهد.
۲٫ مقاومت در تغییر:
بر اساس قوانین ترمودینامیک، سیستم ها گاهی در برابر تغییرات مقاومت می‌کنند. اعضای سازمان نیز هر یک بعنوان سیستمهای خرد از یک سیستم کلی از قوانین حاکم بر سیستمها پیروی می نمایند از اینرو برخی از اعضای سازمان ممکن است به دلیل مقاومت در برابر تغییرات، در پذیرش مدل تعالی مخالفت کنند.
راه حل: ایجاد فرهنگی از مشارکت کارکنان در فرآیند تصمیم‌گیری و توضیح اهمیت تغییر برای بهبود مشترک می‌تواند این مقاومت را کاهش دهد.
۳٫ نقص در منابع مالی و انسانی:
برای پیاده‌سازی مدل تعالی، منابع مالی و انسانی قابل توجهی نیاز است که ممکن است در برخی از سازمان‌ها موجود نباشد.
راه حل: تخصیص منابع لازم، برنامه‌ریزی دقیق، و استفاده بهینه از فرصت‌ها می‌تواند کمک کند.
۴٫ فرهنگ سازمانی متفاوت:
اگر سازمان دارای یک فرهنگ متفاوت باشد که ممکن است با اصول مدل تعالی مغایرت داشته باشد، پیاده‌سازی مواجه با چالش‌ها خواهد بود.
راه حل: تغییر فرهنگ سازمانی از طریق آموزش‌ها، مشاوره‌ها، و ترویج اصول تعالی می‌تواند این مشکلات را حل کند (منبع ۴ : Choudhry, R. M., Fang, D., & Mohamed, S. (2009)).
۵٫ نداشتن پشتیبانی رهبری:
در صورتی که مدیران و رهبران سازمان پشتیبانی کافی را از پیاده‌سازی مدل تعالی نداشته باشند، اجرای موفقیت‌آمیز ممکن نیست.
راه حل: ایجاد توجه و پشتیبانی رهبران از طریق نشر اطلاعات و توضیح مزایا و اهمیت اجرای مدل تعالی ضروری است.
۶٫ نبود نظام انگیزشی مؤثر:
در صورتی که نظام انگیزشی برای تشویق به پیروی از اصول تعالی و ایجاد حوائز موثر وجود نداشته باشد، ممکن است کارکنان به پیاده‌سازی مودار تعالی مخالفت کنند.
راه حل: ایجاد نظام انگیزشی مؤثر و تشویقی برای مشارکت فعّال در فرآیند تعالی می‌تواند تصمیم‌گیری را تسهیل کند.
با مدیریت موانع مذکور و ایجاد راهکارهای مناسب، سازمان‌ها می‌توانند موفقیت‌آمیزتر مدل تعالی را در مدیریت HSE خود پیاده‌سازی کنند(منبع ۵ : Reason, J. (2000)).
نتیجه گیری:
پیاده‌سازی مدل تعالی سازمانی در سازمانهای پروژه محور نه تنها به بهبود مدیریت HSE کمک می‌کند بلکه از قابلیت‌هایی برجسته در بهبود سلامت، ایمنی، و حفاظت از محیط زیست در سازمان‌ها برخوردار است. از سوی دیگر مدیریت تعالی توانایی ایجاد یک فرهنگ ایمنی فعّال و ارتقاء یافته را داشته و از طریق تأکید بر رهبری تعالی، این مدل نه تنها افراد را به پیشرفت در استانداردهای HSE تشویق می‌کند بلکه به طور جدی به فرهنگ مشارکت کارکنان در فرآیندها می‌پردازد.
در سازمانهای پروژه محور، که معمولاً با چالش‌های ایمنی پیچیده‌تری مواجه هستند، اجرای مدل تعالی سازمانی همچنین می تواند علاوه بر بهینه‌سازی فرآیندها و بهبود مداوم به کاهش رویدادهای ناخواسته و حوادث شغلی کمک نموده و تیم‌ها را برای مواجهه با مواقع اضطراری آماده سازی نماید.
در نتیجه، اجرای مدل تعالی سازمانی در سازمانهای پروژه محور نه تنها به تحقق استانداردهای HSE می انجامد بلکه به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد تا در مسیر بهره‌وری و ایمنی پیشرو باشند. در نهایت این نتایج تأکید می‌کنند که تفعیل اصول مدل تعالی باعث افزایش کارایی، ایمنی، و محیط زیستی در پروژه‌ها شده و توصیه می‌شود که سازمانهای پروژه محور در جهت ارتقاء استانداردهای HSE از این چارچوب مدیریتی بهره‌مند شوند.

منابع:
۱٫ Deming, W. E. (2018). The New Economics for Industry, Government, Education. MIT Press.
۲٫ Covey, S. R. (2019). The 8th Habit: From Effectiveness to Greatness. Free Press.
۳٫ ISO 45001:2021. Occupational health and safety management systems – Requirements with guidance for use.
۴٫ Choudhry, R. M., Fang, D., & Mohamed, S. (2009). The nature of safety culture: A survey of the state-of-the-art. Safety science, 47(1), 1-16.
۵٫ Reason, J. (2000). Human error: models and management. BMJ, 320(7237), 768-770.

نوشته کاوه آقامیری( مدیر HSE شرکت بلند طبقه)